اصحاب رسّ گروهی که درختان صنوبر را می‌پرستیدند)

: أمیرالمؤمنین ( عَنِ الْهَرَوِیِّ عَنِ الرِّضَا (عَنْ آبَائِه عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (قَالَ: أَتَی عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (قَبْلَ مَقْتَلِهِ بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ رَجُلٌ مِنْ أَشْرَافِ تَمِیمٍ یُقَالُ لَهُ عَمْرٌو فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (أَخْبِرْنِی عَنْ أَصْحَابِ الرَّسِّ فِی أَیِّ عَصْرٍ کَانُوا وَ أَیْنَ کَانَتْ مَنَازِلُهُمْ وَ مَنْ کَانَ مَلِکَهُمْ وَ هَلْ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ رَسُولًا أَمْ لَا وَ بِمَا ذَا أُهْلِکُوا فَإِنِّی أَجِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ ذِکْرَهُمْ وَ لَا أَجِدُ خَبَرَهُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (لَقَدْ سَأَلْتَ عَنْ حَدِیثٍ مَا سَأَلَنِی عَنْهُ أَحَدٌ قَبْلَکَ وَ لَا یُحَدِّثُکَ بِهِ أَحَدٌ بَعْدِی إِلَّا عَنِّی وَ مَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ آیَةٌ إِلَّا وَ أَنَا أَعْرِفُ تَفْسِیرَهَا وَ فِی أَیِّ مَکَانٍ نَزَلَتْ مِنْ سَهْلٍ أَوْ جَبَلٍ وَ فِی أَیِّ وَقْتٍ نَزَلَتْ مِنْ لَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ وَ إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْما جَمّاً وَ أَشَارَ إِلَی صَدْرِهِ وَ لَکِنَّ طُلَّابَهُ یَسِیرٌ وَ عَنْ قَلِیلٍ یَنْدَمُونَ لَوْ فَقَدُونِی قَالَ کَانَ مِنْ قِصَّتِهِمْ یَا أَخَا تَمِیمٍ أَنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً یَعْبُدُونَ شَجَرَةَ صَنَوْبَرٍ یُقَالُ لَهَا شَاهْ دِرَخْتُ کَانَ یَافِثُ بْنُ نُوحٍ غَرَسَهَا عَلَی شَفِیرِ عَیْنٍ یُقَالُ لَهَا رُوشَابُ کَانَتْ أُنْبِطَتْ لِنُوحٍ (بَعْدَ الطُّوفَانِ وَ إِنَّمَا سُمُّوا أَصْحَابَ الرَّسِّ لِأَنَّهُمْ رَسُّوا نَبِیَّهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ ذَلِکَ بَعْدَ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ (وَ کَانَتْ لَهُمْ اثْنَتَا عَشْرَةَ قَرْیَةً عَلَی شَاطِئِ نَهَرٍ یُقَالُ لَهُ الرَّسُّ مِنْ بِلَادِ الْمَشْرِقِ وَ بِهِمْ سُمِّیَ ذَلِکَ النَّهَرُ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ فِی الْأَرْضِ نَهَرٌ أَغْزَرُ مِنْهُ وَ لَا أَعْذَبُ مِنْهُ وَ لَا قُرًی أَکْثَرُ وَ لَا أَعْمَرُ مِنْهَا تُسَمَّی إِحْدَاهُنَّ أَبَانَ وَ الثَّانِیَةُ آذَرَ وَ الثَّالِثَةُ دَیْ وَ الرَّابِعَةُ بَهْمَنَ وَ الْخَامِسَةُ إِسْفَنْدَارَ وَ السَّادِسَةُ فَرْوَرْدِینَ وَ السَّابِعَةُ أُرْدِیبِهِشْتَ وَ الثَّامِنَةُ خُرْدَادَ وَ التَّاسِعَةُ مُرْدَادَ وَ الْعَاشِرَةُ تِیرَ وَ الْحَادِیَ عَشْرَةَ مِهْرَ وَ الثَّانِیَ عَشْرَةَ شَهْرِیوَرْدَ وَ کَانَتْ أَعْظَمَ مَدَائِنِهِمْ إِسْفَنْدَارُ وَ هِیَ الَّتِی یَنْزِلُهَا مَلِکُهُمْ وَ کَانَ یُسَمَّی ترکوذ بْنَ غابور بْنِ یارش بْنِ سازن بْنِ نُمْرُودَ بْنِ کَنْعَانَ فِرْعَوْنَ إِبْرَاهِیمَ وَ بِهَا الْعَیْنُ وَ الصَّنَوْبَرَةُ وَ قَدْ غَرَسُوا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ مِنْهَا حَبَّةً مِنْ طَلْعِ تِلْکَ الصَّنَوْبَرَةِ وَ أَجْرَوْا إِلَیْهَا نَهَراً مِنَ الْعَیْنِ الَّتِی عِنْدَ الصَّنَوْبَرَةِ فَنَبَتَتِ الْحَبَّةُ وَ صَارَتْ شَجَرَةً عَظِیمَةً وَ حَرَّمُوا مَاءَ الْعَیْنِ وَ الْأَنْهَارِ فَلَا یَشْرَبُونَ مِنْهَا وَ لَا أَنْعَامُهُمْ وَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ قَتَلُوهُ وَ یَقُولُونَ هُوَ حَیَاةُ آلِهَتِنَا فَلَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ حَیَاتِهَا وَ یَشْرَبُونَ هُمْ وَ أَنْعَامُهُمْ مِنْ نَهَرِ الرَّسِّ الَّذِی عَلَیْه قُرَاهُمْ وَ قَدْ جَعَلُوا فِی کُلِّ شَهْرٍ مِنَ السَّنَةِ فِی کُلِّ قَرْیَةٍ عِیداً یَجْتَمِعُ إِلَیْهِ أَهْلُهَا فَیَضْرِبُونَ عَلَی الشَّجَرَةِ الَّتِی بِهَا کِلَّهً مِنْ حَرِیرٍ فِیهَا مِنْ أَنْوَاعِ الصُّوَرِ ثُمَّ یَأْتُونَ بِشَاءٍ وَ بَقَرٍ فَیَذْبَحُونَهَا قُرْبَاناً لِلشَّجَرَةِ وَ یُشْعِلُونَ فِیهَا النِّیرَانَ بِالْحَطَبِ فَإِذَا سَطَحَ دُخَانُ تِلْکَ الذَّبَائِحِ وَ قُتَارُهَا فِی الْهَوَاءِ وَ حَالَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ النَّظَرِ إِلَی السَّمَاءِ خَرُّوا لِلشَّجَرَةِ سُجَّداً یَبْکُونَ وَ یَتَضَرَّعُونَ إِلَیْهَا أَنْ تَرْضَی عَنْهُمْ فَکَانَ الشَّیْطَانُ یَجِیءُ فَیُحَرِّکُ أَغْصَانَهَا وَ یَصِیحُ مِنْ سَاقِهَا صِیَاحَ الصَّبِیِّ إِنِّی قَدْ رَضِیتُ عَنْکُمْ عِبَادِی فَطِیبُوا نَفْساً وَ قَرُّوا عَیْناً فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ وَ یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ یَضْرِبُونَ بِالْمَعَازِفِ وَ یَأْخُذُونَ الدَّسْتْبَنْدَ فَیَکُونُونَ عَلَی ذَلِکَ یَوْمَهُمْ وَ لَیْلَتَهُمْ ثُمَّ یَنْصَرِفُونَ وَ إِنَّمَا سَمَّتِ الْعَجَمُ شُهُورَهَا بِأَبَانْ مَاهَ وَ آذَرْ مَاهَ وَ غَیْرِهِمَا اشْتِقَاقاً مِنْ أَسْمَاءِ تِلْکَ الْقُرَی لِقَوْلِ أَهْلِهَا بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ هَذَا عِیدُ شَهْرِ کَذَا وَ عِیدُ شَهْرِ کَذَا حَتَّی إِذَا کَانَ عِیدُ قَرْیَتِهِمُ الْعُظْمَی اجْتَمَعَ إِلَیْهَا صَغِیرُهُمْ وَ کَبِیرُهُمْ فَضَرَبُوا عِنْدَ الصَّنَوْبَرَةِ وَ الْعَیْنِ سُرَادِقاً مِنْ دِیبَاجٍ عَلَیْهِ مِنْ أَنْوَاعِ الصُّوَرِ وَ جَعَلُوا لَهُ اثْنَیْ عَشَرَ بَاباً کُلُّ بَابٍ لِأَهْلِ قَرْیَةٍ مِنْهُمْ وَ یَسْجُدُونَ لِلصَّنَوْبَرَةِ خَارِجاً مِنَ السُّرَادِقِ وَ یُقَرِّبُونَ لَهَا الذَّبَائِحَ أَضْعَافَ مَا قَرَّبُوا لِلشَّجَرَةِ الَّتِی فِی قُرَاهُمْ فَیَجِیءُ إِبْلِیسُ عِنْدَ ذَلِکَ فَیُحَرِّکُ الصَّنَوْبَرَةَ تَحْرِیکاً شَدِیداً وَ یَتَکَلَّمُ مِنْ جَوْفِهَا کَلَاماً جَهْوَرِیّاً وَ یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ بِأَکْثَرَ مِمَّا وَعَدَتْهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الشَّیَاطِینُ کُلُّهَا فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ مِنَ السُّجُودِ وَ بِهِمْ مِنَ الْفَرَحِ وَ النَّشَاطِ مَا لَا یُفِیقُونَ وَ لَا یَتَکَلَّمُونَ مِنَ الشُّرْبِ وَ الْعَزْفِ فَیَکُونُونَ عَلَی ذَلِکَ اثْنَیْ عَشَرَ یَوْماً وَ لَیَالِیَهَا بِعَدَدِ أَعْیَادِهِمْ سَائِرَ السَّنَةِ ثُمَّ یَنْصَرِفُونَ فَلَمَّا طَال کُفْرُهُمْ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِبَادَتُهُمْ غَیْرَهُ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ مِنْ وُلْدِ یَهُودَا بْنِ یَعْقُوبَ فَلَبِثَ فِیهِمْ زَمَاناً طَوِیلًا یَدْعُوهُمْ إِلَی عِبَادَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَعْرِفَةِ رُبُوبِیَّتِهِ فَلَا یَتَّبِعُونَهُ فَلَمَّا رَأَی شِدَّةَ تَمَادِیهِمْ فِی الْغَیِّ وَ الضَّلَالِ وَ تَرْکَهُمْ قَبُولَ مَا دَعَاهُمْ إِلَیْهِ مِنَ الرُّشْدِ وَ النَّجَاحِ وَ حَضَرَ عِیدُ قَرْیَتِهِمُ الْعُظْمَی قَالَ یَا رَبِّ إِنَّ عِبَادَکَ أَبَوْا إِلَّا تَکْذِیبِی وَ الْکُفْرَ بِکَ وَ غَدَوْا یَعْبُدُونَ شَجَرَةً لَا تَنْفَعُ وَ لَا تَضُرُّ فَأَیْبِسْ شَجَرَهُمْ أَجْمَعَ وَ أَرِهِمْ قُدْرَتَکَ وَ سُلْطَانَکَ فَأَصْبَحَ الْقَوْمُ وَ قَدْ یَبِسَ شَجَرُهُمْ کُلُّهَا فَهَالَهُمْ ذَلِکَ وَ قُطِعَ بِهِمْ وَ صَارُوا فِرْقَتَیْنِ فِرْقَةٌ قَالَتْ سَحَرَ آلِهَتَکُمْ هَذَا الرَّجُلُ الَّذِی زَعَمَ أَنَّهُ رَسُولُ رَبِّ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ إِلَیْکُمْ لِیَصْرِفَ وُجُوهَکُمْ عَنْ آلِهَتِکُمْ إِلَی إِلَهِهِ وَ فِرْقَةٌ قَالَتْ لَا بَلْ غَضِبَتْ آلِهَتُکُمْ حِینَ رَأَتْ هَذَا الرَّجُلَ یَعِیبُهَا وَ یَقَعُ فِیهَا وَ یَدْعُوکُمْ إِلَی عِبَادَةِ غَیْرِهَا فَحَجَبَتْ حُسْنَهَا وَ بَهَاءَهَا لِکَیْ تَغْضَبُوا لَهَا فَتَنْتَصِرُوا مِنْهُ فَأَجْمَعَ رَأْیُهُمْ عَلَی قَتْلِهِ فَاتَّخَذُوا أَنَابِیبَ طِوَالًا مِنْ رَصَاصٍ وَاسِعَةَ الْأَفْوَاهِ ثُمَّ أَرْسَلُوهَا فِی قَرَارِ الْعَیْنِ إِلَی أَعْلَی الْمَاءِ وَاحِدَةً فَوْقَ الْأُخْرَی مِثْلَ الْبَرَابِخِ وَ نَزَحُوا مَا فِیهَا مِنَ الْمَاءِ ثُمَّ حَفَرُوا فِی قَرَارِهَا بِئْراً ضَیِّقَةَ الْمَدْخَلِ عَمِیقَةً وَ أَرْسَلُوا فِیهَا نَبِیَّهُمْ وَ أَلْقَمُوا فَاهَا صَخْرَةً عَظِیمَةً ثُمَّ أَخْرَجُوا الْأَنَابِیبَ مِنَ الْمَاءِ وَ قَالُوا نَرْجُو الْآنَ أَنْ تَرْضَی عَنَّا آلِهَتُنَا إِذَا رَأَتْ أَنَّا قَدْ قَتَلْنَا مَنْ کَانَ یَقَعُ فِیهَا وَ یَصُدُّنَا عَنْ عِبَادَتِهَا وَ دَفَنَّاهُ تَحْتَ کَبِیرِهَا یَتَشَفَّی مِنْهُ فَیَعُودَ لَنَا نُورُهَا وَ نَضْرَتُهَا کَمَا کَانَ فَبَقُوا عَامَّةَ یَوْمِهِمْ یَسْمَعُونَ أَنِینَ نَبِیِّهِمْ وَ هُوَ یَقُولُ سَیِّدِی قَدْ تَرَی ضِیقَ مَکَانِی وَ شِدَّةَ کَرْبِی فَارْحَمْ ضَعْفَ رُکْنِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی وَ عَجِّلْ بِقَبْضِ رُوحِی وَ لَا تُؤَخِّرْ إِجَابَةَ دَعْوَتِی حَتَّی مَاتَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِجَبْرَئِیلَ یَا جَبْرَئِیلُ أَ یَظُنُّ عِبَادِی هَؤُلَاءِ الَّذِینَ غَرَّهُم حِلْمِی وَ أَمِنُوا مَکْرِی وَ عَبَدُوا غَیْرِی وَ قَتَلُوا رَسُولِی أَنْ یَقُومُوا لِغَضَبِی أَوْ یَخْرُجُوا مِنْ سُلْطَانِی کَیْفَ وَ أَنَا الْمُنْتَقِمُ مِمَّنْ عَصَانِی وَ لَمْ یَخْشَ عِقَابِی وَ إِنِّی حَلَفْتُ بِعِزَّتِی لَأَجْعَلَنَّهُمْ عِبْرَةً وَ نَکَالًا لِلْعَالَمِینَ فَلَمْ یَرُعْهُمْ وَ هُمْ فِی عِیدِهِمْ ذَلِکَ إِلَّا بِرِیحٍ عَاصِفٍ شَدِیدَةِ الْحُمْرَةِ فَتَحَیَّرُوا فِیهَا وَ ذُعِرُوا مِنْهَا وَ تَضَامَّ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ ثُمَّ صَارَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِهِمْ حَجَرَ کِبْرِیتٍ یَتَوَقَّدُ وَ أَظَلَّتْهُمْ سَحَابَةٌ سَوْدَاءُ فَأَلْقَتْ عَلَیْهِمْ کَالْقُبَّةِ جَمْراً یَلْتَهِبُ فَذَابَتْ أَبْدَانُهُمْ کَمَا یَذُوبُ الرَّصَاصُ فِی النَّارِ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ مِنْ غَضَبِهِ وَ نُزُولِ نَقِمَتِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم.

امام علی ( هروی از امام رضا (و ایشان از پدران پاکش نقل می‌کند: مردی از اشراف بنی‌تمیم به نام «عمرو»، سه روز قبل از شهادت امام علی (نزد او آمد و به ایشان گفت: «ای امیرالمؤمنین (مرا از اصحاب رسّ مطّلع کن که در چه عصری بودند و منزلگاه‌هایشان کجا بوده و پادشاهشان چه کسی بوده و آیا خداوند عزّوجلّ پیامبری برایشان فرستاده یا نه؟ و به چه چیزی هلاک شدند؟ چراکه من در کتاب خداوند یاد آنان را می‌بینم امّا خبر ایشان را نمی‌یابم». امیرالمؤمنین (به او فرمود: «تو از من چیزی پرسیدی که کسی قبل از تو از من نپرسیده است، و بعد از من نیز کسی در مورد آن به تو چیزی نخواهد گفت مگر اینکه از من نقل کند و در کتاب خداوند آیه‌ای نیست که از آن اطّلاع نداشته باشم و تفسیرش را ندانم و ندانم که در چه مکانی؛ در صحرا یا کوه و در چه وقتی از روز یا شب نازل شده است، و من در اینجا [به سینه‌اش اشاره کرد] علم فراوانی دارم، امّا طالبان آن اندک‌اند و دیری نمی‌پاید که مرا از دست بدهند و پشیمان شوند. ای دوست تمیمی! قصّه‌ی آنان این چنین است که آنان قومی بودند که درخت صنوبر را می‌پرستیدند که به آن شاه‌درخت می‌گفتند، این درخت را یافث‌بن‌نوح بر لب چشمه‌ای به نام روشاب کاشته بود، و این درخت بعد از طوفان برای نوح (رویید، و آن‌ها را نیز بدین‌خاطر «اصحاب رسّ» نامیدند که پیامبرشان را در زمین دفن کردند، و این قضیّه بعد از سلیمان‌بن‌داود (بود. آن‌ها در کنار ساحلی از بلاد شرق که به آن رسّ گفته می‌شد، دوازده شهر داشتند، و آن نهر را نیز به‌همین نام نامیدند، و در آن زمان هیچ رودی پرآب‌تر و گواراتر از آن نبود و هیچ شهری نیز پرجمعیّت‌تر و آبادتر از آن نبود. یکی از این شهرها آبان بود و دیگری آذر و سوّمی دی و چهارمی بهمن و پنجمی اسفندار و ششمی فروردین و هفتمی اردیبهشت و هشتمی خرداد و نهمی مرداد و دهمی تیر و یازدهمی مهر و دوازدهمی شهریورد! بزرگترین شهرشان اسفندار بود که پادشاهشان در آن می زیست، و نامش ترکوذبن غابوربن یارش‌بن ساذن‌بن نمرودبن کنعان، فرعون ابراهیم بود. و در آنجا چشمه و درخت صنوبری بود که در هر شهری دانه‌ای از شکوفه‌های آن صنوبر را کاشته بودند، و در آن شعبه ای از آن رود که در کنار درخت صنوبر بود، جاری ساختند و این چنین شد که دانه رشد کرد و تبدیل به درختی بزرگ شد. آن‌ها نوشیدن آب چشمه و رودها را حرام گرداندند و از آن نمی‌نوشیدند و چهارپایانشان را نیز اجازه‌ی نوشیدن نمی‌دادند و هرکس این کار را می‌کرد، او را می‌کشتند و می‌گفتند: «او موجب حیات خدایان ماست، و کسی را شایسته نیست از حیات او بکاهد و خود ایشان و چهارپایانشان از رود رسّ که شهرهایشان بر فراز آن بود می‌نوشیدند. آن‌ها در هر ماهی از سال، عیدی در هر شهر برقرار می‌کردند و اهالی شهر دور درخت جمع می‌شدند و بر درختی که توری از حریر بر روی خود داشت و انواع تصاویر بر آن کشیده شده بود، می‌زدند. و سپس گوسفند و گاو می‌آوردند و برای درخت قربانی می‌کردند و در آنجا با هیزم‌ها آتشی بر می‌افروختند و آنگاه که دود و بوی طبخ حیوانات قربانی برمی‌خاست، و بین آن‌ها و نگاهشان به آسمان حایل می‌گشت، سجده‌کنان در برابر درخت می‌افتادند و برایش گریه‌وزاری می‌کردند تا اینکه از آنان راضی گردد، و شیطان نیز می‌آمد و شاخه‌های آن را حرکت می‌داد، و از میان تنه آن صدای خردسالی را سر می‌داد که ای بندگانم! من از شما راضی شدم، و آسوده‌خاطر و خوشحال باشید. و در آن زمان سرهایشان را بالا می‌گرفتند و شراب می‌نوشیدند و آلات موسیقی را می‌نواختند و و شروع به رقص دست‌بند می‌کردند و شب و روزشان را درچنین‌حالتی به سر می‌بردند و بعد از آن بر می‌گشتند. از همین روست که عجم‌ها اسامی ماه‌هایشان را آبان و آذر و غیره نامیده‌اند، و این اسامی را از اسامی شهرها گرفته‌اند، چراکه آن‌ها به هم می‌گفتند، این عید ماه فلان و این عید ماه فلان است، تا اینکه عید شهر بزرگشان فرامی‌رسید و همگی کوچک و بزرگ در آن شهر جمع می‌شدند و در کنار درخت صنوبر و چشمه، خیمه‌ای از ابریشم و دیبا برپا می‌کردند و بر آن تصاویر مختلف را می‌کشیدند و دوازده در برایش قرار می‌دادند که هر دری برای اهالی یک شهر بود، و خارج از خیمه در برابر درخت صنوبر سجده می‌کردند و چند برابر قربانی‌هایی را که برای درخت شهر خود تقدیم می‌کردند، برایش پیش‌کش می‌کردند، سپس ابلیس می‌آمد و درخت صنوبر را به‌شدّت تکان می‌داد و با بانگی بلند از درون آن سخن می‌گفت و بیش از همه‌ی آنچه که شیطان‌ها به آنان وعده و امید داده بودند، به آنان وعده و امید می‌داد، سپس آنان سرهایشان را از سجده بر می‌داشتند و به‌حدّی به شادی و نشاط می‌پرداختند که به‌واسطه‌ی میگساری و نوازندگی سخن نمی‌گفتند، و دوازده شبانه روز را به تعداد اعیادشان در سال اینگونه سپری می‌کردند و سپس باز می‌گشتند. هنگامی‌که کفرشان به خداوند عزّوجلّ و عبادت غیر او، طولانی گشت، خداوند پیامبری از بنی‌اسرائیل از فرزندان یهودا پسر یعقوب (را نزد آنان فرستاد و زمان زیادی را نزد آنان ماند، و آنان را به پرستش خدا و شناخت ربوبیّتش دعوت می‌کرد، امّا آنان از او پیروی نمی‌کردند و هنگامی‌که شدّت اصرارشان را در گمراهی و ضلالت و عدم قبول درستی و رستگاری را که آنان را به آن فرا می‌خواند، دید، در یکی از عیدهای بزرگ شهرشان حاضر شد، گفت: «پروردگارا! بندگانت از هر کاری جز تکذیب من و کفر به تو دست بر می‌دارند، آنان پیوسته درختی را که نه نفع و نه ضرری برایشان دارد، می‌پرستند، پس درختشان را به‌طور کامل خشک کن و قدرت و توانت را به آن‌ها بنمایان». قوم چون بامدادان از خواب برخاستند، دیدند که درختشان خشک شده است، و این موضوع آنان را به وحشت انداخت و آنان را دچار دلهره نمود». آنان به دو دسته تقسیم شدند: «گروهی گفتند این مردی که ادّعا می‌کند فرستاده‌ی پروردگار آسمان و زمین است، خدای شما را سحر کرده است تا شما را از آن به‌سوی خود روی‌گردان کند». و گروهی گفتند: «نه! بلکه هنگامی‌که خدای شما این مرد را دید که از آن خرده می‌گیرد، و نسبت به آن ناروا می‌گوید و شما را به پرستش چیزی غیر او دعوت می‌کند، خشمگین شده و زیبایی و طراوت خود را پنهان کرده تا شما به خاطر او خشمگین شده و انتقامش را از او بگیرید». آنان بر کشتن او اجماع کردند. پس لوله‌های بلندی از سرب با دهانه‌هایی گشاد درست کردند، سپس آن را در ته چشمه قرار دادند و تا سطح آب بالا آوردند و مانند مجراهای چاه (فاضلاب) هریک را روی دیگری قرار دادند، و هرچه آب در داخل آن بود، خالی نمودند. سپس در ته چشمه چاهی عمیق با دهانه‌ی تنگ حفر کردند و پیامبرشان را در ته چاه فرستادند و بر دهانه‌ی آن تخته سنگ بزرگی گذاشتند، سپس لوله‌ها را از آب خارج کردند و گفتند: «اکنون اگر خدای ما دید که ما کسی را که از او خرده می‌گرفت و دیگران را از پرستش او باز می‌داشت، کشتیم و آن را در زیر درخت بزرگ دفن کردیم تا انتقامش را از او بگیرد [و دلش خنک گردد] و نور و شادابی آن دوباره به‌مانند سابق به او بازگردد، امید داریم که از دستمان راضی گردد. آنان در تمام طول آن روز صدای ناله پیامبرشان را می‌شنیدند، که می گفت: «ای مولای من! تو اکنون تنگی مکان و شدّت اندوه مرا می‌بینی، پس به ضعف تکیه‌گاهم و کمی چاره‌ام رحم کن و زودتر روحم را قبض کن و اجابت دعایم را به تأخیر نیانداز». او پیوسته این چنین می‌گفت تا اینکه از دنیا رفت. سپس خداوند به جبرئیل فرمود: «ای جبرئیل! آیا این بندگان من که صبرم آنان را فریفته و از مکر من ایمن گشته‌اند و جز من را می‌پرستند و پیامبرم را کشتند، گمان می‌کنند که می‌توانند در برابر خشمم مقاومت کنند و یا اینکه از حوزه‌ی قدرت من خارج شوند؟ چرا اینگونه‌اند درحالی‌که من از کسانی که از من سرپیچی کنند و از عقابم نترسند، انتقام می‌گیرم. به‌عزّت و جلالم سوگند یاد می‌کنم که آنان را مایه‌ی عبرت و پند عالمیان قرار می‌دهم. آنان در آن عیدشان بودند که بادی شدید و سرخ آنان را به وحشت انداخت و در آن سرگردان شدند و دچار وحشت شدند و به یکدیگر چسبیدند. سپس زمین در زیر [پاهایشان] به‌مانند سنگ گوگردی شعله‌ور شد و ابری سیاه بر آنان سایه افکند، و تکه‌ی آتشی شعله‌ور که به‌مانند قبّه بود، بر روی آنان افتاد، و بدین‌ترتیب بدن هایشان مانند سرب در درون آتش ذوب شد، و ما از یادآوری غضب پروردگار و فرود انتقامش به او پناه می‌بریم و لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۱۶ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۱۵۲ / نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت»

اصحاب رسّ گروهی که درختان صنوبر را می‌پرستیدند)

: الکاظم ( عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی (عَنْ أَصْحَابِ الرَّسِّ الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ مَنْ هُمْ وَ مِمَّنْ هُمْ وَ أَیَّ قَوْمٍ کَانُوا فَقَالَ کَانَا رَسَّیْنِ أَمَّا أَحَدُهُمَا فَلَیْسَ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ کَانَ أَهْلُهُ أَهْلَ بَدْوٍ وَ أَصْحَابَ شَاةٍ وَ غَنَمٍ فَبَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِمْ صَالِحَ النَّبِیِّ (رَسُولًا فَقَتَلُوهُ وَ بَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولًا آخَرَ فَقَتَلُوهُ ثُمَّ بَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولًا آخَرَ وَ عَضَدَهُ بِوَلِیٍّ فَقَتَلُوا الرَّسُولَ وَ جَاهَدَ الْوَلِیُّ حَتَّی أَفْحَمَهُمْ وَ کَانُوا یَقُولُونَ إِلَهُنَا فِی الْبَحْرِ وَ کَانُوا عَلَی شَفِیرِهِ وَ کَانَ لَهُمْ عِیدٌ فِی السَّنَةِ یَخْرُجُ حُوتٌ عَظِیمٌ مِنَ الْبَحْرِ فِی تِلْکَ الْیَوْمِ فَیَسْجُدُونَ لَهُ فَقَالَ وَلِیُّ صَالِحٍ لَهُمْ لَا أُرِیدُ أَنْ تَجْعَلُونِی رَبّاً وَ لَکِنْ هَلْ تُجِیبُونِی إِلَی مَا دَعَوْتُکُمْ إِنْ أَطَاعَنِی ذَلِکَ الْحُوتُ فَقَالُوا نَعَمْ وَ أَعْطَوْهُ عُهُوداً وَ مَوَاثِیقَ فَخَرَجَ حُوتٌ رَاکِبٌ عَلَی أَرْبَعَةِ أَحْوَاتٍ فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَیْهِ خَرُّوا سُجَّداً فَخَرَجَ وَلِیُّ صَالِحٍ النَّبِیِّ إِلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ ائْتِنِی طَوْعاً أَوْ کَرْهاً بِسْمِ اللَّهِ الْکَرِیمِ فَنَزَلَ عَنْ أَحْوَاتِهِ فَقَالَ الْوَلِیُّ ایتِنِی عَلَیْهِنَّ لِئَلَّا یَکُونَ مِنَ الْقَوْمِ فِی أَمْرِی شَکٌّ فَأَتَی الْحُوتُ إِلَی الْبَرِّ یَجُرُّهَا وَ تَجُرُّهُ إِلَی عِنْدِ وَلِیِّ صَالِحٍ فَکَذَّبُوهُ بَعْدَ ذَلِکَ فَأَرْسَلَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ رِیحاً فَقَذَفَتْهُمْ فِی الْیَمِّ أَیِ الْبَحْرِ وَ مَوَاشِیَهُمْ فَأَتَی الْوَحْیُ إِلَی وَلِیِّ صَالِحٍ بِمَوْضِعِ ذَلِکَ الْبِئْرِ وَ فِیهَا الذَّهَبُ وَ الْفِضَّةُ فَانْطَلَقَ فَأَخَذَهُ فَفَضَّهُ عَلَی أَصْحَابِهِ بِالسَّوِیَّةِ عَلَی الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ وَ أَمَّا الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَهُمْ قَوْمٌ کَانَ لَهُمْ نَهَرٌ یُدْعَی الرَّسَّ وَ کَانَ فِیهِمْ أَنْبِیَاءُ کَثِیرَةٌ فَسَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَیْنَ الرَّسُّ فَقَالَ هُوَ نَهَرٌ بِمُنْقَطَعِ آذَرْبِیجَانَ وَ هُوَ بَیْنَ حَدِّ إِرْمِینِیَةَ وَ آذَرْبِیجَانَ وَ کَانُوا یَعْبُدُونَ الصُّلْبَانَ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ ثَلَاثِینَ نَبِیّاً فِی مَشْهَدٍ وَاحِدٍ فَقَتَلُوهُمْ جَمِیعاً فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً وَ بَعَثَ مَعَهُ وَلِیّاً فَجَاهَدَهُمْ وَ بَعَثَ اللَّهُ مِیکَائِیلَ فِی أَوَانِ وُقُوعِ الْحَبِّ وَ الزَّرْعِ فَأَنْضَبَ مَاءَهُمْ فَلَمْ یَدَعْ عَیْناً وَ لَا نَهَراً وَ لَا مَاءً لَهُمْ إِلَّا أَیْبَسَهُ وَ أَمَرَ مَلَکَ الْمَوْتِ فَأَمَاتَ مَوَاشِیَهُمْ وَ أَمَرَ اللَّهُ الْأَرْضَ فَابْتَلَعَتْ مَا کَانَ لَهُمْ مِنْ تِبْرٍ أَوْ فِضَّةٍ أَوْ آنِیَةٍ فَهُوَ لِقَائِمِنَا (إِذَا قَامَ فَمَاتُوا کُلُّهُمْ جُوعاً وَ عَطَشاً فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ بَاقِیَةٌ وَ بَقِیَ مِنْهُمْ قَوْمٌ مُخْلِصُونَ فَدَعَوُا اللَّهَ أَنْ یُنْجِیَهُمْ بِزَرْعٍ وَ مَاشِیَةٍ وَ مَاءٍ وَ یَجْعَلَهُ قَلِیلًا لِئَلَّا یَطْغَوْا فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ إِلَی ذَلِکَ لِمَا عَلِمَ مِنْ صِدْقِ نِیَّاتِهِمْ ثُمَّ عَادَ الْقَوْمُ إِلَی مَنَازِلِهِمْ فَوَجَدُوهَا قَدْ صَارَتْ أَعْلَاهَا أَسْفَلَهَا وَ أَطْلَقَ اللَّهُ لَهُمْ نَهَرَهُمْ وَ زَادَهُمْ فِیهِ عَلَی مَا سَأَلُوا فَقَامُوا عَلَی الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ حَتَّی مَضَی أُولَئِکَ الْقَوْمُ وَ حَدَثَ بَعْدَ ذَلِکَ نَسْلٌ أَطَاعُوا اللَّهَ فِی الظَّاهِرِ وَ نَافَقُوهُ فِی الْبَاطِنِ وَ عَصَوْا بِأَشْیَاءَ شَتَّی فَبَعَثَ اللَّهُ مَنْ أَسْرَعَ فِیهِمُ الْقَتْلَ فَبَقِیَتْ شِرْذِمَةٌ مِنْهُمْ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الطَّاعُونَ فَلَمْ یُبْقِ مِنْهُمْ أَحَداً وَ بَقِیَ نَهَرُهُمْ وَ مَنَازِلُهُمْ مِائَتَیْ عَامٍ لَا یَسْکُنُهَا أَحَدٌ ثُمَّ أَتَی اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْمٍ بَعْدَ ذَلِکَ فَنَزَلُوهَا وَ کَانُوا صَالِحِینَ ثُمَّ أَحْدَثَ قَوْمٌ مِنْهُمْ فَاحِشَةً وَ اشْتَغَلَ الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ صَاعِقَةً فَلَمْ یُبْقِ مِنْهُمْ بَاقِیَة.

امام کاظم ( یعقوب‌بن‌ابراهیم گوید: شخصی از امام کاظم (درباره‌ی اصحاب رسّ پرسید: «آن‌ها چه کسانی و از چه قوم و ملّتی بودند»؟ امام (فرمود: «آن‌ها دو طائفه بودند که در قرآن از یک گروه یاد شده است، گروهی که بادیه‌نشین و کارشان چوپانی بود. خدا حضرت صالح (را فرستاد و امّا توسّط آن‌ها کشته شد، پیامبر دیگری را فرستاد که او را نیز کشتند، پیامبر سوّمی را به همراه ولیّ فرستاد که پیامبر را کشته و ولیِّ او با آنان جنگید تا آنکه او را گرفتند. اصحاب رسّ، معتقد بودند که خدای آنان در دریاست و خود نیز در کنار دریا می‌زیستند، و هر سال عید می‌گرفتند، و ماهی بزرگی در آن روز بر آنان آشکار می‌شد و مردم در مقابلش به سجده می‌افتادند ولیّ صالحی به آنان گفت: «اگر ماهی از من اطاعت کند، می‌پذیرید که دیگر او را پرستش نکنید»؟ همه با تأکید گفتند: «آری»! ماهی بزرگ به‌همراه چهار ماهی دیگر که او را حمل می‌کردند از دریا خارج شد، مردم با دیدن او به سجده افتادند ولیّ صالح به‌طرف ماهی رفت و از او خواست از روی اطاعت یا اکراه از او اطاعت کند، و به همراه او بر قوم وارد شود، تا مردم نسبت به او شکّی نداشته باشند، ماهی از دریا خارج شد، و کنار ولیّ صالح قرار گرفت. مردم با دیدن این صحنه به‌جای پذیرش ولیّ صالح، او را تکذیب کردند. خدا نیز به‌خاطر تکذیب آنان بادی را به‌سوی آن‌ها فرستاد که خودشان و حیوان‌های آنان را با آب دریا هلاک کرد. به ولیّ الهی وحی شد در چاهی طلا و نقره است، آن‌ها را خارج کن و به‌طور مساوی بین مردم، کوچک و بزرگشان تقسیم کن». راوی، سؤال دیگری از امام کاظم (پرسید: که اصحاب رس در کدام منطقه زندگی می‌کردند؟ امام فرمود: «آنان در منطقه‌ی آذربایجان بین ارمنیته و آذربایجان بودند. و دو صلیب را عبادت می‌کردند که خداوند سی نبی به‌سویشان فرستاد و آنان همگی را کُشتند، در پایان خدا پیامبری را به‌همراه ولیّ به‌سوی آنان اعزام کرد. ولیّ خدا با آنان جنگید، خدا نیز برای مدد او میکائیل را به‌هنگام تولید گیاهان دانه‌ای به‌سوی زمین‌های کشاورزی آنان فرستاد، و آب‌های کشاورزی آنان از نهرها و چشمه خشکید، به‌دنبال آن محصول‌های کشاورزی نیز نابود شدند. و از طرفی خدا به ملک‌الموت دستور داد تا چهارپایان آنان را هلاک گرداند، او نیز چنین کرد. و زمین نیز دستور گرفت که معادن طلا و نقره را در خود نگه دارد و آن‌ها را برای قائم ما (ذخیره کند. و امّا مردم نیز از تشنگی هلاک شدند، و هیچ‌کس جز عدّه‌ای که مخلصانه خدا را می‌خواندند باقی نماندند این عدّه از خدا خواستند که زراعت و حیوان‌های اهلی و آب‌ها را به آن‌ها برگرداند، خدا نیز به پاس دعاهای خالصانه‌شان، همهی نعمت‌های گذشته را حتی بیشتر از آنچه داشتند به آن‌ها داد. و آنان نیز خدا را در آشکار و نهان اطاعت می‌کردند. ولی در پی آنان نسلی پدیدار شد که در ظاهر خدا را اطاعت می‌کردند و در باطن نفاق داشتند، و راه عصیان خدا را در پیش گرفتند. خداوند نیز کسانی را بر آنان مسلّط کرد تا بقتلشان برسانند، همه کشته شدند جز افراد کمی و بر همان افراد نیز طاعون فرستاد و همگی هلاک گردیدند. و تا یکصد سال کسی در منازل آنان نشد تا آنکه عدّه‌ای صالح مأمور شدند در آنجا زندگی کنند که پس از مدّتی فحشا بین آنان رواج پیدا کرد، مردان به لواط و زنان به مساحقه روی آوردند، خدا صاعقه‌ای بر آنان فرستاد و همه هلاک گشتند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۰ بحارالأنوار، ج ۱۳، ص۱۵۳

اصحاب رسّ گروهی که درختان صنوبر را می‌پرستیدند)

: أمیرالمؤمنین ( أَیْنَ أَصْحَابُ مَدَائِنِ الرَّسِّ الَّذِینَ قَتَلُوا النَّبِیِّینَ وَ أَطْفَئُوا سُنَنَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَحْیَوْا سُنَنَ الْجَبَّارِینَ.

امام علی ( کجایند آنان که در شهرهای منطقه رسّ بودند و انبیاء (را کشتند و سنّن فرستادگان حق را خاموش نمودندو روش گردنکشان را زنده کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۲ نهج البلاغه، ص۲۶۳ / نورالثقلین

اصحاب رسّ گروهی که درختان صنوبر را می‌پرستیدند)

: الصّادق ( رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ عَنِ الصَّادِقِ (أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ نِسْوَةٌ فَسَأَلَتْهُ امْرَأَةٌ مِنْهُنََّ عَنِ السَّحْقِ فَقَالَ حَدُّهُ حَدُّ الزَّانِی فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ مَا ذَکَرَ اللَّهُ ذَلِکَ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ بَلَی قَالَتْ وَ أَیْنَ هُوَ قَالَ‌أَصْحابَ الرَّسِّ.

امام صادق ( محمّدبن‌ابی‌حمزه از امام صادق (روایت کرده است: عدّه‌ای از زنان بر امام (وارد شدند و زنی از میان آن‌ها از حکم مساحقه پرسید امام (جواب داد: «حدّ مساحقه همان حدّ زناست». سؤال‌کننده مدرک حکم را از قرآن خواست. جواب فرمود: «أَصْحابَ الرَّسِّ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۲ عوالی اللآلی، ج۲، ص۱۵۵/ نورالثقلین

اقوام بسیار دیگری را که در این میان بودند، [هلاک کردیم]

: الرّسول ( کَذَبَ النَّسَّابُونَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً.

پیامبر ( گفتار نسب‌شناسان صحیح نیست، چراکه خداوند می‌فرماید: وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۴ بحارالأنوار، ج۱۵، ص۱۰۵

اقوام بسیار دیگری را که در این میان بودند، [هلاک کردیم]

: الرّسول ( إِذَا بَلَغَ نَسَبِی إِلَی عَدْنَانَ فَأَمْسِکُوا ثُمَّ قَرَأَ وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً لَا یَعْلَمُهُمْ إِلاَّ اللهُ تَعَالَی جَلَّ ذِکْرُهُ.

پیامبر ( پیامبر (فرمود: «وقتی نسبم به عدنان رسید، ادامه ندهید، چون اقوام و اشخاص زیادی بعد از عدنان آمدند و رفتند که غیر از خدا نمی‌داند، آنگاه این آیه را تلاوت کرد: وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُونا ًبَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۴ قصص الأنبیاءللراوندی، ص۳۱۶

اقوام بسیار دیگری را که در این میان بودند، [هلاک کردیم]

: الرّسول ( أُمُّ سَلَمَةَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ (یَقُولُ مَعَدُّ بْنُ عَدْنَانَ بْنِ أُدَدَ وَ سُمِّیَ أُدَدَ لِأَنَّهُ کَانَ مَادَّ الصَّوْتِ کَثِیرَ الْغُرِّ‌ا بْنُ زَیْدِ بْنِ ثَرَا بْنِ أَعْرَاقِ الثَّرَی قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ (زَیْدٌ هَمَیْسَعٌ وَ ثَرَا نَبْتٌ وَ أَعْرَاقُ الثَّرَی إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌ابراهیم (قَالَتْ ثُمَّ قَرَأَ (وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ الْآیَةَ.

پیامبر ( از امّ‌سلمه همسر پیامبر (روایت است: شنیدم که پیامبر (فرمود: «معدّبن‌عدنان‌بن‌ادد بن زیدبن‌ثرابن اعراق الثّری»، امّ‌سلمه گفت: «زید همان هَمَیسَع راست و ثرا همان نبت است و اعراق الثّری همان اسماعیل‌بن‌ابراهیم (است. سپس حضرت این آیه را تلاوت نمود: وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثیراً، که جز خداوند کسی آنان را نمی‌شناسد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۴ بحارالأنوار، ج۱۵، ص۱۰۵

اقوام بسیار دیگری را که در این میان بودند، [هلاک کردیم]

: الصّادق ( دَخَلَتِ امْرَأَةٌ مَعَ مَوْلَاةٍ لَهَا عَلَی أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (فَقَالَتْ مَا تَقُولُ فِی اللَّوَاتِی مَعَ اللَّوَاتِی قَالَ هُنَّ فِی النَّارِ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَة أُتِیَ بِهِنَّ فَأُلْبِسْنَ جِلْبَاباً مِنْ نَارٍ وَ خُفَّیْنِ مِنْ نَارٍ وَ قِنَاعاً مِنْ نَارٍ وَ أُدْخِلَ فِی أَجْوَافِهِنَّ وَ فُرُوجِهِنَّ أَعْمِدَةٌ مِنَ النَّارِ وَ قُذِفَ بِهِنَّ فِی النَّارِ فَقَالَتْ لَیْسَ هَذَا فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ بَلَی قَالَتْ أَیْنَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ.

امام صادق ( زنی به همراه زن دیگری از موالیانش نزد امام صادق (آمد و گفت: «نظرت در مورد رابطه‌ی زنان با زنان چیست»؟ آن حضرت فرمود: «اینان در آتش‌اند، در روز قیامت آورده می‌شوند و لباس و کفش‌هایی از آتش به تنشان می‌شود، و در شکم و فرج‌هایشان ستون‌های آتشینی فرو می‌شود، و در درون آتش انداخته می‌شوند». سپس آن زن گفت: «آیا در قرآن آمده است»؟ آن حضرت گفت: «آری». زن گفت: «کجای قرآن است»؟ آن حضرت این آیه وَ عَادًا وَ ثَمُودَ وَ أَصْحَابَ الرَّسِّ را تلاوت کرد و فرمود: «منظور از اصحاب رس در اینجا «رسّیات» (زنان مساحق) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۴ بحارالأنوار، ج۷۶، ص۷۵/ وسایل الشیعة، ج۲۰، ص۳۴۷/ القمی، ج۲، ص۱۱۳/ نورالثقلین / البرهان

عبرت

: الرّسول ( یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ اذْکُرِ الْقُرُونَ الْمَاضِیَةَ وَ الْمُلُوکَ الْجَبَابِرَةَ الَّذِینَ مَضَوْا فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ انْظُرْ أَنْ تَدَعَ الذَّنْبَ سِرّاً وَ عَلَانِیَةً صَغِیراً وَ کَبِیراً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی حَیْثُ مَا کُنْتَ یَرَاکَ وَ هُوَ مَعَکَ فَاجْتَنِبْهَا.

پیامبر ( ای پسر مسعود! به یاد آور قرن‌های گذشته و سلاطین ستمگرانی که درگذشته‌اند؛ به‌درستی‌که خداوند متعال می‌فرماید: وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً. ای پسر مسعود! متوجّه باش گناه را در آشکار و نهان، بزرگ و کوچکش را واگذاری! چراکه خدای تعالی می‌فرماید: در هرکجا باشی خدا تو را می‌بیند و او با توست از گناه دوری کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۴ بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۰۵/ مکارم الأخلاق، ص۴۵۳

عبرت

: أمیرالمؤمنین ( بَلَغَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (مَوْتُ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ ثُمَّ جَاءَ خَبَرٌ آخَرُ أَنَّهُ لَمْ یَمُت فَکَتَبَ إِلَیْهفَهَلْ أَنْتَ کَائِنٌ کَرَجُلٍ قَدْ ذَاقَ الْمَوْتَ ثُمَّ عَاشَ بَعْدَهُ فَسَأَلَ الرَّجْعَةَ فَأُسْعِفَ بِطَلِبَتِهِ فَهُوَ مُتَأَهِّبٌ بِنَقْلِ مَا سَرَّهُ مِنْ مَالِهِ إِلَی دَارِ قَرَارِهِ لَا یَرَی أَنَّ لَهُ مَالًا غَیْرَهُ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ دَائِبَانِ فِی نَقْصِ الْأَعْمَارِ وَ إِنْفَادِ الْأَمْوَالِ وَ طَیِّ الْآجَالِ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ قَدْ صَبَّحَا عاداً وَ ثَمُودَ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً فَأَصْبَحُوا قَدْ وَرَدُوا عَلَی رَبِّهِمْ وَ قَدِمُوا عَلَی أَعْمَالِهِمْ وَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ غَضَّانِ جَدِیدَانِ لَا یُبْلِیهِمَا مَا مَرَّا بِهِ یَسْتَعِدَّانِ لِمَنْ بَقِیَ بِمِثْلِ مَا أَصَابَا مَنْ مَضَی وَ اعْلَمْ أَنَّمَا أَنْتَ نَظِیرُ إِخْوَانِکَ وَ أَشْبَاهِکَ مَثَلُکَ کَمَثَلِ الْجَسَدِ قَدْ نُزِعَتْ قُوَّتُهُ فَلَمْ یَبْقَ إِلَّا حُشَاشَةُ نَفْسِهِ یَنْتَظِرُ الدَّاعِیَ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِمَّا نَعِظُ بِهِ ثُمَّ نَقْصُرُ عَنْهُ.

امام علی ( به امیرمؤمنان علی (خبر فوت یکی از اصحاب را دادند، امّا زمانی نگذشت که خبر تکذیب شد. امیرمؤمنان نامه‌ای به او نوشت؛ تو مثل کسی هستی که مرگ را چشید، آنگاه درخواست رجعت نمود و به دنیا بازگشت، پس هرچه توان داری از کارهایی که موجب شادمانی تو در سرای دیگر می‌گردد پیش بفرست و بدان شب و روز درحال کم‌کردن عمر و نابودی اموال و رساندن تو به مرگ هستند، هیهات هیهات از قوم عاد و ثمود و اصحاب رسّ (گروهی که درختان صنوبر را می‌پرستیدند) و اقوام بسیاری را که در این میان بودند، [هلاک کردیم]. درحالی‌که بر پروردگارشان وارد شدند. بدان شب و روز اعمال گذشته‌ی آدمی را پاک نمی‌کند. پس مهیّای عمل باش تا تو نیز مثل آنان دچار حسرت نگردی. مَثَل تو مَثَل آن جسمی است که توان او گرفته شده و چیزی جز تن بی‌جانی نمانده که منتظر رفتن است از اینکه موعظه‌ی الهی را نشنیده باشیم و کوتاهی کرده باشیم، به خدا پناه می‌بریم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۰، ص۴۲۴ بحارالأنوار، ج۶، ص۱۳۴

الصّادق (علیه السلام): سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ: کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ أَصْحابُ الرَّسِّ فَقَالَ بِیَدِهِ هَکَذَا فَمَسَحَ إِحْدَاهُمَا بِالْأُخْرَی فَقَالَ هُنَّ اللَّوَاتِی بِاللَّوَاتِی یَعْنِی النِّسَاءَ بِالنِّسَاء.

امام صادق (علیه السلام)-

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۲۰ الکافی، ج۵، ص۵۵۱/ وسایل الشیعة، ج۲۰، ص۳۴۴/ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۱۵۵/ نورالثقلین/ البرهان

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه): أَصْحَابُ الرَّسِّ هُمُ الَّذِینَ هَلَکُوا لِأَنَّهُمْ اسْتَغْنَوُا الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ الرَّسُّ نَهَرٌ بِنَاحِیَةِ آذَرْبَایْجَانَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)-

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۲۲ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۱۴۸/ البرهان؛ «اصحاب الرس ... بالنساء» محذوف

الصّادق (علیه السلام): دَخَلَتْ عَلَیْهِ نِسْوَةٌ فَسَأَلَتْهُ امْرَأَةٌ عَنِ السَّحْقِ فَقَالَ حَدُّهَا حَدُّ الزَّانِی فَقَالَتِ امْرَأَةٌ: «مَا ذَکَرَ اللَّهُ عزّوجلّ ذَلِکَ فِی الْقُرْآنِ. قَالَ: بَلَی قَالَتْ: وَ أَیْنَ هُوَ. قَالَ: هُوَ أَصْحابُ الرَّسِّ.

امام صادق (علیه السلام)-

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۲۲ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۱۵۵/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

: الصّادقین ( کَانَ سَحْقُ النِّسَاءِ فِی أَصْحَابِ الرَّسِّ.

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)-

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۲۲ نورالثقلین

الکاظم (علیه السلام): سَأَلَ رَجُلٌ أَبَاالْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) عَنْ أَصْحَابِ الرَّسِّ الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ مَنْ هُمْ وَ مِمَّنْ هُمْ وَ أَیَّ قَوْمٍ کَانُوا فَقَالَ کَانَا رَسَّیْنِ أَمَّا أَحَدُهُمَا فَلَیْسَ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ کَانَ أَهْلُهُ أَهْلَ بَدْوٍ وَ أَصْحَابَ شَاةٍ وَ غَنَمٍ فَبَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِمْ صَالِحَ النَّبِیِّ (علیه السلام) رَسُولًا فَقَتَلُوهُ وَ بَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولًا آخَرَ فَقَتَلُوهُ ثُمَّ بَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولًا آخَرَ وَ عَضَدَهُ بِوَلِیٍّ فَقَتَلُواألرّسول وَ جَاهَدَ الْوَلِیُّ حَتَّی أَفْحَمَهُمْ وَ کَانُوا یَقُولُونَ إِلَهُنَا فِی الْبَحْرِ وَ کَانُوا عَلَی شَفِیرِهِ وَ کَانَ لَهُمْ عِیدٌ فِی السَّنَةِ یَخْرُجُ حُوتٌ عَظِیمٌ مِنَ الْبَحْرِ فِی تِلْکَ الْیَوْمِ فَیَسْجُدُونَ لَهُ فَقَالَ وَلِیُّ صَالِحٍ لَهُمْ لَا أُرِیدُ أَنْ تَجْعَلُونِی رَبّاً وَ لَکِنْ هَلْ تُجِیبُونِی إِلَی مَا دَعَوْتُکُمْ إِنْ أَطَاعَنِی ذَلِکَ الْحُوتُ فَقَالُوا نَعَمْ وَ أَعْطَوْهُ عُهُوداً وَ مَوَاثِیقَ فَخَرَجَ حُوتٌ رَاکِبٌ عَلَی أَرْبَعَةِ أَحْوَاتٍ فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَیْهِ خَرُّوا سُجَّداً فَخَرَجَ وَلِیُّ صَالِحٍ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ ائْتِنِی طَوْعاً أَوْ کَرْهاً بِسْمِ اللَّهِ الْکَرِیمِ فَنَزَلَ عَنْ أَحْوَاتِهِ فَقَالَ الْوَلِیُّ ایتِنِی عَلَیْهِنَّ لِئَلَّا یَکُونَ مِنَ الْقَوْمِ فِی أَمْرِی شَکٌّ فَأَتَی الْحُوتُ إِلَی الْبَرِّ یَجُرُّهَا وَ تَجُرُّهُ إِلَی عِنْدِ وَلِیِّ صَالِحٍ فَکَذَّبُوهُ بَعْدَ ذَلِکَ فَأَرْسَلَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ رِیحاً فَقَذَفَتْهُمْ فِی الْیَمِّ أَیِ الْبَحْرِ وَ مَوَاشِیَهُمْ فَأَتَی الْوَحْیُ إِلَی وَلِیِّ صَالِحٍ بِمَوْضِعِ ذَلِکَ الْبِئْرِ وَ فِیهَا الذَّهَبُ وَ الْفِضَّةُ فَانْطَلَقَ فَأَخَذَهُ فَفَضَّهُ عَلَی أَصْحَابِهِ بِالسَّوِیَّةِ عَلَی الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ وَ أَمَّا الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَهُمْ قَوْمٌ کَانَ لَهُمْ نَهَرٌ یُدْعَی الرَّسَّ وَ کَانَ فِیهِمْ أَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) کَثِیرَةٌ فَسَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَیْنَ الرَّسُّ فَقَالَ هُوَ نَهَرٌ بِمُنْقَطَعِ آذَرْبِیجَانَ وَ هُوَ بَیْنَ حَدِّ إِرْمِینِیَةَ وَ آذَرْبِیجَانَ وَ کَانُوا یَعْبُدُونَ الصُّلْبَانَ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ ثَلَاثِینَ نَبِیّاً فِی مَشْهَدٍ وَاحِدٍ فَقَتَلُوهُمْ جَمِیعاً فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً وَ بَعَثَ مَعَهُ وَلِیّاً فَجَاهَدَهُمْ وَ بَعَثَ اللَّهُ مِیکَائِیلَ (علیه السلام) فِی أَوَانِ وُقُوعِ الْحَبِّ وَ الزَّرْعِ فَأَنْضَبَ مَاءَهُمْ فَلَمْ یَدَعْ عَیْناً وَ لَا نَهَراً وَ لَا مَاءً لَهُمْ إِلَّا أَیْبَسَهُ وَ أَمَرَ مَلَکَ الْمَوْتِ فَأَمَاتَ مَوَاشِیَهُمْ وَ أَمَرَ اللَّهُ الْأَرْضَ فَابْتَلَعَتْ مَا کَانَ لَهُمْ مِنْ تِبْرٍ أَوْ فِضَّةٍ أَوْ آنِیَةٍ فَهُوَ لِقَائِمِنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِذَا قَامَ فَمَاتُوا کُلُّهُمْ جُوعاً وَ عَطَشاً فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ بَاقِیَةٌ وَ بَقِیَ مِنْهُمْ قَوْمٌ مُخْلِصُونَ فَدَعَوُا اللَّهَ أَنْ یُنْجِیَهُمْ بِزَرْعٍ وَ مَاشِیَةٍ وَ مَاءٍ وَ یَجْعَلَهُ قَلِیلًا لِئَلَّا یَطْغَوْا فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ إِلَی ذَلِکَ لِمَا عَلِمَ مِنْ صِدْقِ نِیَّاتِهِمْ ثُمَّ عَادَ الْقَوْمُ إِلَی مَنَازِلِهِمْ فَوَجَدُوهَا قَدْ صَارَتْ أَعْلَاهَا أَسْفَلَهَا وَ أَطْلَقَ اللَّهُ لَهُمْ نَهَرَهُمْ وَ زَادَهُمْ فِیهِ عَلَی مَا سَأَلُوا فَقَامُوا عَلَی الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ حَتَّی مَضَی أُولَئِکَ الْقَوْمُ وَ حَدَثَ بَعْدَ ذَلِکَ نَسْلٌ أَطَاعُوا اللَّهَ فِی الظَّاهِرِ وَ نَافَقُوهُ فِی الْبَاطِنِ وَ عَصَوْا بِأَشْیَاءَ شَتَّی فَبَعَثَ اللَّهُ مَنْ أَسْرَعَ فِیهِمُ الْقَتْلَ فَبَقِیَتْ شِرْذِمَةٌ مِنْهُمْ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الطَّاعُونَ فَلَمْ یُبْقِ مِنْهُمْ أَحَداً وَ بَقِیَ نَهَرُهُمْ وَ مَنَازِلُهُمْ مِائَتَیْ عَامٍ لَا یَسْکُنُهَا أَحَدٌ ثُمَّ أَتَی اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْمٍ بَعْدَ ذَلِکَ فَنَزَلُوهَا وَ کَانُوا صَالِحِینَ ثُمَّ أَحْدَثَ قَوْمٌ مِنْهُمْ فَاحِشَةً وَ اشْتَغَلَ الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ صَاعِقَةً فَلَمْ یُبْقِ مِنْهُمْ بَاقِیَةً.

امام کاظم (علیه السلام)-

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۲۲ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۱۴۸

امیرالمؤمنین (علیه السلام): أَتَی عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَبْلَ مَقْتَلِهِ بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ رَجُلٌ مِنْ أَشْرَافِ تَمِیمٍ یُقَالُ لَهُ عَمْرٌو فَقَالَ یَا أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنْ أَصْحَابِ الرَّسِّ فِی أَیِّ عَصْرٍ کَانُوا وَ أَیْنَ کَانَتْ مَنَازِلُهُمْ وَ مَنْ کَانَ مَلِکَهُمْ وَ هَلْ بَعَثَ اللَّهُ عزّوجلّ إِلَیْهِمْ رَسُولًا أَمْ لَا وَ بِمَا ذَا أُهْلِکُوا فَإِنِّی أَجِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ ذِکْرَهُمْ وَ لَا أَجِدُ خَبَرَهُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ سَأَلْتَ عَنْ حَدِیثٍ مَا سَأَلَنِی عَنْهُ أَحَدٌ قَبْلَکَ وَ لَا یُحَدِّثُکَ بِهِ أَحَدٌ بَعْدِی إِلَّا عَنِّی وَ مَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عزّوجلّ آیَةٌ إِلَّا وَ أَنَا أَعْرِفُ تَفْسِیرَهَا وَ فِی أَیِّ مَکَانٍ نَزَلَتْ مِنْ سَهْلٍ أَوْ جَبَلٍ وَ فِی أَیِّ وَقْتٍ نَزَلَتْ مِنْ لَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ وَ إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْماً جَمّاً وَ أَشَارَ إِلَی صَدْرِهِ وَ لَکِنَّ طُلَّابَهُ یَسِیرٌ وَ عَنْ قَلِیلٍ یَنْدَمُونَ لَوْ فَقَدُونِی قَالَ کَانَ مِنْ قِصَّتِهِمْ یَا أَخَا تَمِیمٍ أَنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً یَعْبُدُونَ شَجَرَةَ صَنَوْبَرٍ. یُقَالُ لَهَا شَاهْ دَرَخْتْ کَانَ یَافِثُ‌بْنُ‌نُوحٍ غَرَسَهَا عَلَی شَفِیرِ عَیْنٍ یُقَالُ لَهَا رُوشَابُ کَانَتْ أُنْبِطَتْ لِنُوحٍ (علیه السلام) بَعْدَ الطُّوفَانِ وَ إِنَّمَا سُمُّوا أَصْحَابَ الرَّسِّ لِأَنَّهُمْ رَسُّوا نَبِیَّهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ ذَلِکَ بَعْدَ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌دَاوُدَ (علیه السلام) وَ کَانَتْ لَهُمْ اثْنَتَا عَشْرَةَ قَرْیَةً عَلَی شَاطِئِ نَهَرٍ یُقَالُ لَهُ الرَّسُّ مِنْ بِلَادِ الْمَشْرِقِ وَ بِهِمْ سُمِّیَ ذَلِکَ النَّهَرُ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ فِی الْأَرْضِ نَهَرٌ أَغْزَرُ مِنْهُ وَ لَا أَعْذَبُ مِنْهُ وَ لَا قُرًی أَکْثَرُ وَ لَا أَعْمَرُ مِنْهَا تُسَمَّی إِحْدَاهُنَّ أَبَانَ وَ الثَّانِیَةُ آذَرَ وَ الثَّالِثَةُ دَیْ وَ الرَّابِعَةُ بَهْمَنَ وَ الْخَامِسَةُ إِسْفَنْدَارَ وَ السَّادِسَةُ فَرْوَرْدِینَ وَ السَّابِعَةُ أُرْدِیبِهِشْتَ وَ الثَّامِنَةُ خُرْدَادَ وَ التَّاسِعَةُ مُرْدَادَ وَ الْعَاشِرَةُ تِیرَ وَ الْحَادِی عَشْرَةَ مِهْرَ وَ الثَّانِی عَشْرَةَ شَهْرِیوَرْ وَ کَانَتْ أَعْظَمَ مَدَائِنِهِمْ إِسْفَنْدَارُ وَ هِیَ الَّتِی یَنْزِلُهَا مَلِکُهُمْ وَ کَانَ یُسَمَّی ترکوذ بْنَ غابوربْنِ‌یارش‌بْنِ‌سازن‌بْنِ‌نُمْرُودَ‌بْنِ‌کَنْعَانَ فِرْعَوْنَ إِبْرَاهِیمَ وَ بِهَا الْعَیْنُ وَ الصَّنَوْبَرَةُ وَ قَدْ غَرَسُوا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ مِنْهَا حَبَّةً مِنْ طَلْعِ تِلْکَ الصَّنَوْبَرَةِ وَ أَجْرَوْا إِلَیْهَا نَهَراً مِنَ الْعَیْنِ الَّتِی عِنْدَ الصَّنَوْبَرَةِ فَنَبَتَتِ الْحَبَّةُ وَ صَارَتْ شَجَرَةً عَظِیمَةً وَ حَرَّمُوا مَاءَ الْعَیْنِ وَ الْأَنْهَارِ فَلَا یَشْرَبُونَ مِنْهَا وَ لَا أَنْعَامُهُمْ وَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ قَتَلُوهُ وَ یَقُولُونَ هُوَ حَیَاةُ آلِهَتِنَا فَلَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ حَیَاتِهَا وَ یَشْرَبُونَ هُمْ وَ أَنْعَامُهُمْ مِنْ نَهَرِ الرَّسِّ الَّذِی عَلَیْهِ قُرَاهُمْ وَ قَدْ جَعَلُوا فِی کُلِّ شَهْرٍ مِنَ السَّنَةِ فِی کُلِّ قَرْیَةٍ عِیداً یَجْتَمِعُ إِلَیْهِ أَهْلُهَا فَیَضْرِبُونَ عَلَی الشَّجَرَةِ الَّتِی بِهَا کِلَّهً مِنْ حَرِیرٍ فِیهَا مِنْ أَنْوَاعِ الصُّوَرِ ثُمَّ یَأْتُونَ بِشَاءٍ وَ بَقَرٍ فَیَذْبَحُونَهَا قُرْبَاناً لِلشَّجَرَةِ وَ یُشْعِلُونَ فِیهَا النِّیرَانَ بِالْحَطَبِ فَإِذَا سَطَحَ دُخَانُ تِلْکَ الذَّبَائِحِ وَ قُتَارُهَا فِی الْهَوَاءِ وَ حَالَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ النَّظَرِ إِلَی السَّمَاءِ خَرُّوا لِلشَّجَرَةِ سُجَّداً یَبْکُونَ وَ یَتَضَرَّعُونَ إِلَیْهَا أَنْ تَرْضَی عَنْهُمْ فَکَانَ الشَّیْطَانُ یَجِیءُ فَیُحَرِّکُ أَغْصَانَهَا وَ یَصِیحُ مِنْ سَاقِهَا صِیَاحَ الصَّبِیِّ إِنِّی قَدْ رَضِیتُ عَنْکُمْ عِبَادِی فَطِیبُوا نَفْساً وَ قَرُّوا عَیْناً فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ وَ یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ یَضْرِبُونَ بِالْمَعَازِفِ وَ یَأْخُذُونَ الدَّسْتْبَنْدَ فَیَکُونُونَ عَلَی ذَلِکَ یَوْمَهُمْ وَ لَیْلَتَهُمْ ثُمَّ یَنْصَرِفُونَ وَ إِنَّمَا سَمَّتِ الْعَجَمُ شُهُورَهَا بِأَبَانْ مَاهَ وَ آذَرْ مَاهَ وَ غَیْرِهِمَا اشْتِقَاقاً مِنْ أَسْمَاءِ تِلْکَ الْقُرَی لِقَوْلِ أَهْلِهَا بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ هَذَا عِیدُ شَهْرِ کَذَا وَ عِیدُ شَهْرِ کَذَا حَتَّی إِذَا کَانَ عِیدُ قَرْیَتِهِمُ الْعُظْمَی اجْتَمَعَ إِلَیْهَا صَغِیرُهُمْ وَ کَبِیرُهُمْ فَضَرَبُوا عِنْدَ الصَّنَوْبَرَةِ وَ الْعَیْنِ سُرَادِقاً مِنْ دِیبَاجٍ عَلَیْهِ مِنْ أَنْوَاعِ الصُّوَرِ وَ جَعَلُوا لَهُ اثْنَیْ عَشَرَ بَاباً کُلُّ بَابٍ لِأَهْلِ قَرْیَةٍ مِنْهُمْ وَ یَسْجُدُونَ لِلصَّنَوْبَرَةِ خَارِجاً مِنَ السُّرَادِقِ وَ یُقَرِّبُونَ لَهَا الذَّبَائِحَ أَضْعَافَ مَا قَرَّبُوا لِلشَّجَرَةِ الَّتِی فِی قُرَاهُمْ فَیَجِیءُ إِبْلِیسُ عِنْدَ ذَلِکَ فَیُحَرِّکُ الصَّنَوْبَرَةَ تَحْرِیکاً شَدِیداً وَ یَتَکَلَّمُ مِنْ جَوْفِهَا کَلَاماً جَهْوَرِیّاً وَ یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ بِأَکْثَرَ مِمَّا وَعَدَتْهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الشَّیَاطِینُ کُلُّهَا فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ مِنَ السُّجُودِ وَ بِهِمْ مِنَ الْفَرَحِ وَ النَّشَاطِ مَا لَا یُفِیقُونَ وَ لَا یَتَکَلَّمُونَ مِنَ الشُّرْبِ وَ الْعَزْفِ فَیَکُونُونَ عَلَی ذَلِکَ اثْنَیْ عَشَرَ یَوْماً وَ لَیَالِیَهَا بِعَدَدِ أَعْیَادِهِمْ سَائِرَ السَّنَةِ ثُمَّ یَنْصَرِفُونَ فَلَمَّا طَالَ کُفْرُهُمْ بِاللَّهِ عزّوجلّ وَ عِبَادَتُهُمْ غَیْرَهُ بَعَثَ اللَّهُ عزّوجلّ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً مِنْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ مِنْ وُلْدِ یَهُودَابْنِ‌یَعْقُوبَ فَلَبِثَ فِیهِمْ زَمَاناً طَوِیلًا یَدْعُوهُمْ إِلَی عِبَادَةِ اللَّهِ عزّوجلّ وَ مَعْرِفَةِ رُبُوبِیَّتِهِ فَلَا یَتَّبِعُونَهُ فَلَمَّا رَأَی شِدَّةَ تَمَادِیهِمْ فِی الْغَیِّ وَ الضَّلَالِ وَ تَرْکَهُمْ قَبُولَ مَا دَعَاهُمْ إِلَیْهِ مِنَ الرُّشْدِ وَ النَّجَاحِ وَ حَضَرَ عِیدُ قَرْیَتِهِمُ الْعُظْمَی قَالَ یَا رَبِّ إِنَّ عِبَادَکَ أَبَوْا إِلَّا تَکْذِیبِی وَ الْکُفْرَ بِکَ وَ غَدَوْا یَعْبُدُونَ شَجَرَةً لَا تَنْفَعُ وَ لَا تَضُرُّ فَأَیْبِسْ شَجَرَهُمْ أَجْمَعَ وَ أَرِهِمْ قُدْرَتَکَ وَ سُلْطَانَکَ فَأَصْبَحَ الْقَوْمُ وَ قَدْ یَبِسَ شَجَرُهُمْ کُلُّهَا فَهَالَهُمْ ذَلِکَ وَ قُطِعَ بِهِمْ وَ صَارُوا فِرْقَتَیْنِ فِرْقَةٌ قَالَتْ سَحَرَ آلِهَتَکُمْ هَذَا الرَّجُلُ الَّذِی زَعَمَ أَنَّهُ رَسُولُ رَبِّ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ إِلَیْکُمْ لِیَصْرِفَ وُجُوهَکُمْ عَنْ آلِهَتِکُمْ إِلَی إِلَهِهِ وَ فِرْقَةٌ قَالَتْ لَا بَلْ غَضِبَتْ آلِهَتُکُمْ حِینَ رَأَتْ هَذَا الرَّجُلَ یَعِیبُهَا وَ یَقَعُ فِیهَا وَ یَدْعُوکُمْ إِلَی عِبَادَةِ غَیْرِهَا فَحَجَبَتْ حُسْنَهَا وَ بَهَاءَهَا لِکَیْ تَغْضَبُوا لَهَا فَتَنْتَصِرُوا مِنْهُ فَأَجْمَعَ رَأْیُهُمْ عَلَی قَتْلِهِ فَاتَّخَذُوا أَنَابِیبَ طِوَالًا مِنْ رَصَاصٍ وَاسِعَةَ الْأَفْوَاهِ ثُمَّ أَرْسَلُوهَا فِی قَرَارِ الْعَیْنِ إِلَی أَعْلَی الْمَاءِ وَاحِدَةً فَوْقَ الْأُخْرَی مِثْلَ الْبَرَابِخِ وَ نَزَحُوا مَا فِیهَا مِنَ الْمَاءِ ثُمَّ حَفَرُوا فِی قَرَارِهَا بِئْراً ضَیِّقَةَ الْمَدْخَلِ عَمِیقَةً وَ أَرْسَلُوا فِیهَا نَبِیَّهُمْ وَ أَلْقَمُوا فَاهَا صَخْرَةً عَظِیمَةً ثُمَّ أَخْرَجُوا الْأَنَابِیبَ مِنَ الْمَاءِ وَ قَالُوا نَرْجُو الْآنَ أَنْ تَرْضَی عَنَّا آلِهَتُنَا إِذَا رَأَتْ أَنَّا قَدْ قَتَلْنَا مَنْ کَانَ یَقَعُ فِیهَا وَ یَصُدُّنَا عَنْ عِبَادَتِهَا وَ دَفَنَّاهُ تَحْتَ کَبِیرِهَا یَتَشَفَّی مِنْهُ فَیَعُودَ لَنَا نُورُهَا وَ نَضْرَتُهَا کَمَا کَانَ فَبَقُوا عَامَّةَ یَوْمِهِمْ یَسْمَعُونَ أَنِینَ نَبِیِّهِمْ وَ هُوَ یَقُولُ سَیِّدِی قَدْ تَرَی ضِیقَ مَکَانِی وَ شِدَّةَ کَرْبِی فَارْحَمْ ضَعْفَ رُکْنِی وَ قِلَّةَ حِیلَتِی وَ عَجِّلْ بِقَبْضِ رُوحِی وَ لَا تُؤَخِّرْ إِجَابَةَ دَعْوَتِی حَتَّی مَاتَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِجَبْرَئِیلَ (علیه السلام) یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) أَیَظُنُّ عِبَادِی هَؤُلَاءِ الَّذِینَ غَرَّهُم‌حِلْمِی وَ أَمِنُوا مَکْرِی وَ عَبَدُوا غَیْرِی وَ قَتَلُوا رَسُولِی أَنْ یَقُومُوا لِغَضَبِی أَوْ یَخْرُجُوا مِنْ سُلْطَانِی کَیْفَ وَ أَنَا الْمُنْتَقِمُ مِمَّنْ عَصَانِی وَ لَمْ یَخْشَ عِقَابِی وَ إِنِّی حَلَفْتُ بِعِزَّتِی لَأَجْعَلَنَّهُمْ عِبْرَةً وَ نَکَالًا لِلْعَالَمِینَ فَلَمْ یَرُعْهُمْ وَ هُمْ فِی عِیدِهِمْ ذَلِکَ إِلَّا بِرِیحٍ عَاصِفٍ شَدِیدَةِ الْحُمْرَةِ فَتَحَیَّرُوا فِیهَا وَ ذُعِرُوا مِنْهَا وَ تَضَامَّ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ ثُمَّ صَارَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِهِمْ حَجَرَ کِبْرِیتٍ یَتَوَقَّدُ وَ أَظَلَّتْهُمْ سَحَابَةٌ سَوْدَاءُ فَأَلْقَتْ عَلَیْهِمْ کَالْقُبَّةِ جَمْراً یَلْتَهِبُ فَذَابَتْ أَبْدَانُهُمْ کَمَا یَذُوبُ الرَّصَاصُ فِی النَّارِ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ مِنْ غَضَبِهِ وَ نُزُولِ نَقِمَتِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم.

امام علی (علیه السلام)-

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۲۴ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۱۴۸